Signed in as:
filler@godaddy.com
فساد آکادمیک در گفتگو با انسیه عرفانی
مصاحبه اخیر دکتر انسیه عرفانی با ایران وایر را اینجا بخوانید.
۸ فروردین ۱۴۰۴
«انسیه عرفانی» نخستین عضو معترض هیات علمی دانشگاه در ایران به مرگ مهسا امینی در بازداشت گشت ارشاد نیروی انتظامی، به تازگی جایزه «آزادی علمی و مسئولیت‌پذیری » انجمن پیشبرد علوم آمریکا را دریافت کرده‌است.
عرفانی به موارد متعددی از نقض آزادی‌های آکادمیک در ایران پرداخته و به ایران‌وایر توضیح می‌دهد: «من عضو هیئت مدیره انجمن نجوم ایران هم بوده‌ام اما شما نه به عنوان متخصص نجوم و نه به عنوان عضو انجمن نجوم نمی‌توانید درباره استهلال اظهارنظر کنید. این تنها نمونه نیست. در مواردی مثل کرونایاب که به طنز تلخ دوره شیوع کووید تبدیل شد یا ساخت واکسن کرونا یا اظهارنظر درباره علم کوانتوم که در نهایت انجمن فیزیک نسبت به آن موضع گرفت.»
او پس از استعفا از دانشگاه علوم پایه زنجان با همراهی دانشگاهیان خارج از ایران «کانون بین‌المللی دانشگاهیان ایرانی» را تاسیس و در قالب آن به مستندنگاری خشونت علیه دانشگاهیان معترض و دانشجویان به ویژه در جریان «زن، زندگی، آزادی» کرد و گزارش‌های مختلفی به نهادهای حقوق بشری از جمله موسسه «محققان در خطر» ارائه کرده‌است.
عرفانی که متولد ۱۳۶۲ در تبریز است، در همین شهر فیزیک را در مقطع کارشناسی پشت سر گذاشت و سپس کارشناسی ارشد خود را با گرایش گرانش در دانشگاه شهید مدنی آذربایجان طی کرد. او سپس دوره پیش‌دکتری خود را در مرکز بین‌المللی فیزیک نظری تریسته ایتالیا گذراند و در مقطع دکتری با موضوع «سیاهچاله‌های اولیه تورم و ماده تاریک» در دانشگاه بن آلمان فارغ‌التحصیل شد. سپس از سال ۱۳۹۱ به عضویت هیات علمی دانشگاه علوم پایه زنجان درآمد.
عرفانی در این گفتگو علاوه بر مسیری که پس از تبعید خودخواسته خود طی کرده به سختی‌هایی اشاره می‌کند که به عنوان یک عضو جامعه آکادمیک ایران حتی دسترسی به سابقه فعالیت‌های علمی خود ندارد زیرا دانشگاه همه سوابق او را بلاک کرده‌است.
او که ۱۱ ماه به عنوان تنها زن عضو هیئت مدیره انجمن نجوم ایران فعالیت کرده می‌گوید:«مایه شرمساری است که در سیستم علمی کشور به مردان بگویید ازدواج کنید و فرزندآوری کنید می‌توانید ارتقاء پیدا کنید در حالی که می‌دانیم به دنیا آمدن فرزند زندگی آکادمیک زنان را بیشتر تحت تاثیر قرار می‌دهد و این یعنی کار علمی کمتر و مشغله بیشتر.»
چرا جایزه آزادی علمی و مسئولیت‌پذیری به عرفانی اعطا شد؟
جایزه آزادی علمی و مسئولیت‌پذیری هر ساله انجمن «پیشبرد علوم آمریکا» از سال ۱۸۴۸ تاسیس شده و به واسطه حمایت از دانشمندان، به پیشرفت علم در جهان کمک می‌کند. هدف این سازمان، تنظیم و کمک به پیشبرد علم در جهان از طرق متفاوت آموزشی و حمایت مستقیم از دانشمندان است.
این انجمن ناشر مجله معروف «ساینس» است و بیش از ۱۲۰ هزار نفر عضو دارد. جالب اینجاست که در سال ۲۰۰۸ میلادی «گلن شوایتزر» مدیر این انجمن در تهران دو بار در هتل محل اقامت خود مورد بازداشت و بازجویی نیروهای امنیتی قرار گرفت.
انجمن پیشبرد علوم آمریکا در سال ۲۰۱۴ جایزه آزادی علمی و مسئولیت‌پذیری خود را به دکتر «امید کوکبی» دانشجوی فیزیک شاخه لیزر و اپتیک اعطا کرد که در همان زمان در ایران بازداشت بود.
کوکبی سال ۱۳۸۹ وقتی برای دیدار خانواده‌اش به ایران آمده بود هنگام بازگشت بازداشت شد. او پس از ۱۵ ماه بازداشت موقت در ایران، توسط قاضی صلواتی محاکمه و در اردبیهشت‌ماه ۹۱، به اتهام «ارتباط با دولت‌های متخاصم» و «کسب درآمد نامشروع» به ۱۰ سال حبس محکوم شد.
حال بار دیگر جایزه آزادی علمی و مسئولیت‌پذیری به یک فیزیکدان ایرانی اعطا شده‌است. انسیه عرفانی به ایران‌وایر تاکید می‌کند که گرچه فیزیک خوانده بوده و کار علمی انجام می‌داده اما نه رشته‌اش و نه شاخه‌ای که در آن تخصص گرفته بوده هیچ ربطی به سیاست نداشته و هیچ‌گاه فکر نمی‌کرده کنشگری اجتماعی و سیاسی شود.
او گرچه به توصیف رسانه‌ها نخستین عضو هیات علمی دانشگاه بود که در پی مرگ مهسا امینی در بازداشت گشت ارشاد پلیس استعفا کرد اما اعطای این جایزه صرفا به این دلیل نبوده‌است. عرفانی پس از استعفا در حالی که در حال گذران یک دوره فرصت مطالعاتی در خارج از ایران بود تصمیم گرفت خود را در تبعید نگاه دارد و در خارج از ایران به رصد و انعکاس آنچه نیروهای سرکوب بر سر دانشگاه و دانشگاهیان به ویژه دانشجویان معترض می‌آورد پرداخت.
او با اشاره به تاسیس «کانون بین‌المللی دانشگاهیان ایرانی»(International Community of Iranian Acade) در خارج از ایران برای آنکه بتوانند صدای نقض آزادی آکادمیک در ایران باشد، به ایران‌وایر می‌گوید: «این نخستین سازمان ایرانی است که طی ۴۶ سال گذشته به مستندسازی و ارائه گزارش از نقض آزادی آکادمیک در دانشگاه‌های ایران پس از مرگ مهسا امینی پرداخته‌است. در این گزارش‌ها به تظاهرات، دستگیری دانشجویان و بازداشت موقت آنها، احکام کمیته انضباطی و محرومیت از تحصیل و مستندسازی آنها پرداختیم و گزارش‌ها را به سازمان‌های حقوق بشری و سازمان‌هایی که از آزادی آکادمیک دفاع می‌کنند ارائه کردیم».
عرفانی همچنین از ارسال گزارش‌ها و مستندات سرکوب دانشجویان به سازمان محققان در خطر (scholars at risk) اشاره کرده و توضیح می‌دهد: «دیگر دلیلی که کانون بین‌المللی دانشگاهیان ایرانی را تشکیل دادیم این بود که دانشگاهیان برای ساختن دوباره ایران باید دست به دست هم بدهند و با تجربه‌های متفاوت از نقاط مختلف دنیا بتوانند دور هم جمع شوند. در نهایت به سبب همین فعالیت‌ها که نشان دهنده این بود که ساکت ننشستیم و برای آزادی در حال فعالیت هستیم این جایزه به من اعطا شد».
این فیزیکدان بارها بر این نکته تاکید می‌کند که «بسیاری از دانشگاهیان از بیم آن که پس از ورود به ایران بازداشت شوند چنین ریسکی نمی‌کنند و در تبعیدی خودخواسته حتی از دیدار خانواده خود باز مانده‌اند».
او می‌گوید: « در اشاره به وضعیت سرکوب و خفقان جامعه آکادمیک ایران همین نکته کافی است که دو دانشجوی المپیاد نجوم ایران یعنی امیرحسین مرادی و علی یونسی بازداشت و محکوم شده‌اند اما هیچ صدایی از جامعه علمی کشور درنیامد و حتی نمی‌دانیم گروه معاندی که ادعا می‌کنند این دو عضو آن بوده‌اند چه بوده و کجاست».
عرفانی درباره استعفایش از دانشگاه در زمان مرگ مهسا امینی هم توضیح می‌دهد: « تنها راهی که برای اعلام اعتراض به ذهنم رسید قطع ارتباط کاری با حاکمیت از طریق اعلام استعفا بود. با این کار فقط می‌خواستم از مردم کشورم حمایت کنم و فکر نمی‌کردم این استعفا منجر به کنش یا حرکتی شود. اما پس از استعفا به سبب آن که خانواده‌ام از طرف نیروهای امنیتی تهدید شدند، مجبور شدم خارج از ایران بمانم و یک سفر سه ماهه به سفری بی‌بازگشت تبدیل شد».
ابعاد سرکوب آزادی‌های آکادمیک در ایران مشخص نیست
عضو سابق هیات علمی دانشگاه علوم پایه زنجان درباره تعریف و توصیف نقض آزادی‌های آکادمیک می‌گوید: «بحث درباره نقض آزادی آکادمیک در دنیا هم مطرح است زیرا تعریف درستی برای آزادی آکادمیک ارائه نشده‌است. با این حال آزادی آکادمیک یکسری اصول اساسی دارد؛ مثل این که هر عضو جامعه آکادمیک حق دارد هر کار تحقیقاتی که می‌خواهد را انجام دهد و حاکمیت‌ها نمی‌توانند مانع این کار شوند.»
او به تجربه اعتراضات دانشگاهیان آمریکا به جنگ در غزه اشاره کرده می‌افزاید: «در اعتراضات دانشگاهیان آمریکا به جنگ در غزه، بحث ورود نیروهای نظامی و پلیس به دانشگاه مطرح شد. در این کشورها که سازه دانشگاه‌ها به گونه‌ای نیست که دور آن بسته باشد این پرسش مطرح شد که مرز دانشگاه کجاست؟ در همین ماجرای حمایت اساتید از دانشجویان معترض به جنگ غزه دیدیم که برخی اساتید از دانشگاه اخراج شدند. بنابراین می‌بینیم که در همه دنیا تعریف درستی از آزادی آکادمیک وجود ندارد.»
به گفته این تحصیلکرده فیزیک با گرایش گرانش، «هنوز از زمان انقلاب فرهنگی ما هیچ آمار شفاف و روشنی از این سرکوب سیستماتیک حاکمیت بر دانشگاه نداریم. با گذشت سال‌ها از این واقعه هنوز چیزی به عنوان شورای عالی انقلاب فرهنگی در ایران داریم که همه سیاستگذاری‌های دانشگاهی را تحت نفوذ خود دارد و مطابق با مصوبه‌های این شورا امکان استخدام در دانشگاه‌ها برای اعضای هیئت علمی ممکن می‌شود. براساس همین رویه‌ها اگر یک عضو هیئت علمی در کلاس‌های به اصطلاح فرهنگی مورد نظر شورای عالی انقلاب فرهنگی شرکت نکند که محتوای آموزشی آن را حاکمیت تعیین می‌کند نظیر تاریخ اسلام و انقلاب اسلامی و مفاهیمی از این دست، حتی اگر کار علمی مناسب هم انجام داده باشد امکان امکان ارتقاء پیدا نمی‌کند.»
عرفانی حضور و نفوذ نماینده رهبر در همه دانشگاه‌ها به عنوان بخش دیگری از سرکوب سیستماتیک در دانشگاه‌ها تاکید کرده می‌افزاید: «بخش دیگری نقض سیستماتیک آزادی آکادمیک در دانشگاه‌های ایران توسط حراست دانشگاه‌ها اعمال می‌شود که نمونه آخر آن را در ماجرای قتل امیرمحمد خالقی و اعتراض دانشجویان دیدیم که چگونه حراست دانشگاه دانشجویان را مجروح کرد. عموما حراست دانشگاه‌ها برای حفاظت از دانشجو و دانشگاه عمل نمی‌کنند و بازی حاکمیت در اعمال فشار به دانشگاهیان هستند. نمونه دیگر این سرکوب سیستماتیک آزادی آکادمیک در سرکوب هر گونه اظهارنظر علمی است. یک عضو هیئت علمی حق اظهارنظر علمی در آنچه تخصص اوست را ندارد.»
او به وجود فساد علاوه بر نقض آزادی‌های آکادمیک اشاره کرده می‌گوید: «یکی از نکاتی که در مورد فساد در علم ایران باید بر آن تاکید کنم تصمیمی است که در دولت سیزدهم و ابراهیم رئیسی گرفته شد و طی آن به مردان عضو هیئت علمی که صاحب فرزند شوند امتیاز برای ارتقاء داده شد. این مایه شرمساری است که در سیستم علمی کشور به مردان بگویید ازدواج کنید و فرزندآوری کنید می‌توانید ارتقاء پیدا کنید در حالی که می‌دانیم به دنیا آمدن فرزند زندگی آکادمیک زنان را بیشتر تحت تاثیر قرار می‌دهد و این یعنی کار علمی کمتر و مشغله بیشتر».
به گفته عرفانی یکی از ماجراهای فساد علم در ایران و نقض آزادی‌های آکادمیک را می‌توان در ماجرای افتتاح رصدخانه ملی ایران ملموس یافت و دیگر این که هیچ متخصص نجومی نمی‌تواند در زمینه استهلال اظهارنظر کند.
وقتی متخصصان نجوم اجازه اظهارنظر در استهلال ندارند
انسیه عرفانی به عنوان تحصیلکرده شاخه گرانش در فیزیک در انتخابات هیئت مدیره انجمن نجوم کشور موفق شد وارد این نهاد شود ولی تجربه حضورش در این انجمن نیز حامل بخشی از سرکوب‌های سیستماتیک علیه دانشگاهیان است.
عرفانی در توصیف آنچه سرکوب علم در ایران می‌خواند به ایران‌وایر می‌گوید:« نمونه ملموس آن در همین رشته‌ای که من در آن تخصص دارم یعنی نجوم و بحث استهلال در ماه رمضان است. من نمی‌دانم آنچه تحت عنوان ستاد استهلال به راه‌افتاده از چه زمانی بوده ولی همه این مجموعه دست بیت‌رهبری است و می‌بینیم به سادگی مسائل علمی و چیزی مثل نجوم تحت تاثیر قرار گرفته‌است. من عضو هیئت مدیره انجمن نجوم ایران هم بوده‌ام اما شما نه به عنوان متخصص نجوم و نه به عنوان عضو انجمن نجوم نمی‌توانید درباره استهلال اظهارنظر کنید. این تنها نمونه آن نیست.»
او با اشاره به ماجراهایی چون «کرونایابی که به طنز تلخ دوره شیوع کووید تبدیل شد یا ساخت واکسن کرونا یا اظهارنظر درباره علم کوانتوم» اشاره کرده و می‌افزاید: «در سیستمی که فساد وجود دارد در جامعه علمی هم فساد رخنه می‌کند. از استخدام و ارتقا اعضای هیات علمی تا چگونگی اعطای بورسیه‌های علمی همه از مواردی است که حاکمیت در آن اعمال نظر می‌کند. برای مثل آنچه در دوره احمدی‌نژاد تحت عنوان بورسیه‌های تحصیلی داده شد هیچ‌گاه شفاف نشد این عده پس از طی بورسیه به استخدام دانشگاه‌ها درآمدند تا به عنوان بازوی فشار حاکمیت نقششان در کنترل دیگر اساتید را به اجرا درآورند.
عرفانی افتتاح رصدخانه ملی ایران بدون داشتن آینه را یکی دیگر از فساد و سرکوبی که در حوزه علم در ایران رخ داده دانسته و توضیح می‌دهد: « در ماه‌های آخر فعالیت دولت حسن روحانی صرفا برای این که بگویند پروژه رصدخانه ملی ایران را آنها اجرا کرده‌اند بدون آنکه آینه رصدخانه نصب شده‌باشد افتتاح شد. در حالی که اساسا آینه رصدخانه باید لایه‌نشانی می‌شد. یکسال و اندی پس از افتتاح گفته شد آنها نور را از این تلسکوپ گرفته‌اند ولی هیچ تصویر واضحی از این رصد داده‌نشد و جامعه علمی ایران اصلا نمی‌داند در آنجا چه خبر است».
عضو سابق هیئت مدیره انجمن نجوم ایران درباره پروژه رصدخانه ملی ایران به ایران‌وایر می‌گوید: «پروژه رصدخانه ملی ایران از جمله پروژه‌های بسیار بسیار طولانی کشور است. این پروژه از سال ۱۳۷۸ شروع شده و هنوز هم به نتیجه نرسیده است.»
او به تجربه‌اش در راه‌اندازی شاخه بانوان انجمن نجوم (شبانا) اشاره کرده می‌افزاید: «به من می‌گفتند که شما دارید علم را زنانه مردانه می‌کنید و نباید با مسائل علمی اینگونه برخورد کنید ولی هدف من از راه‌اندازی شاخه بانوان انجمن نجوم این بود که بتوانم فعالیت‌های زنان در این عرصه را برجسته کنم و صدای زنان باشم. مناسبت تولد خانم دکتر «آلنوش طریان» که به «مادر نجوم ایران» مشهور است را برگزار و به عنوان روز «زنان در نجوم» معرفی کردیم. متاسفانه برگزاری این مراسم تکرار نشد. »
